ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ ΑΡΤΑΣ -

Γράφει ο Παναγιώτης Δ. Μακρής *

Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται πλέον ότι δεν τρώμε για να ικανοποιήσουμε την πείνα και τις γευστικές μας αναζητήσεις μόνο, αλλά και για να είμαστε και να παραμείνουμε υγιείς. Αυτό συνάδει με τη ρήση του Ιπποκράτη «η διατροφή σου είναι το φάρμακό σου», που αναφέρεται στα συστατικά της τροφής που βοηθούν στην πρόληψη και θεραπεία νόσων όπως και στη βελτίωση της σωματικής και πνευματικής κατάστασης. 

Έτσι λοιπόν, υπάρχει ενδιαφέρον για τα λεγόμενα λειτουργικά τρόφιμα. Με τον όρο λειτουργικά τρόφιμα εννοούμε τα τρόφιμα που περιέχουν συστατικά, φυσικά ή πρόσθετα, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν ένα συγκεκριμένο όφελος για την υγεία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όρισε ως λειτουργικά τρόφιμα «τα τρόφιμα που αποδεικνύεται επιτυχώς ότι εκτός από την επαρκή κάλυψη των διατροφικών αναγκών, επιδρούν θετικά σε έναν ή περισσότερους λειτουργικούς στόχους του οργανισμού, για τη βελτίωση της υγείας είτε τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης ασθενειών». Δηλαδή τα λειτουργικά τρόφιμα πρέπει να έχουν τη μορφή συνήθους ή τυπικού τροφίμου και να καταναλώνονται στα πλαίσια της καθημερινής διατροφής. 

Τα λειτουργικά τρόφιμα διακρίνονται α) Στα φυσικά (συμβατικά) λειτουργικά, τρόφιμα, β) Στα τροποποιημένα (ενισχυμένα ή εμπλουτισμένα) λειτουργικά τρόφιμα, και γ) Στα τρόφιμα για ειδικές διατροφικές/διαιτητικές χρήσεις. 

Χαρακτηριστικά παραδείγματα λειτουργικών τροφίμων είναι φρούτα και λαχανικά που περιέχουν αντιοξειδωτικές ουσίες καθώς προστατεύουν τον οργανισμό από τις ελεύθερες ρίζες, μειώνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης διαφόρων ασθενειών. Το λυκοπένιο της τομάτας, οι ανθοκυάνες του κόκκινου κρασιού και οι κατεχίνες του τσαγιού είναι μερικές περιπτώσεις βιοδραστικών ουσιών σε φυσικά τρόφιμα. Γάλατα που έχουν υποστεί ζύμωση και γιαούρτια με προβιοτικές καλλιέργειες που είναι «ζωντανά» (δηλαδή περιέχουν ζωντανούς τους ευεργετικούς μικροοργανισμούς) και βελτιώνουν τη λειτουργία του πεπτικού συστήματος. Μαργαρίνη, γιαούρτι, αλειφόμενο τυρί (με φυτικές στερόλες / στανόλες). Οι φυτικές στερόλες και στανόλες μειώνουν τη χοληστερόλη και τον κίνδυνο για καρδιοπάθεια. 

Δημητριακά πρωινού εμπλουτισμένα με φυλλικό οξύ. Η προσθήκη φυλλικού οξέος μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης γέννησης βρεφών με προβλήματα του νευρικού σωλήνα (π.χ. δισχιδή ράχη). Ψωμί, μπάρες από μούσλι εμπλουτισμένα με ισοφλαβόνες. Η προσθήκη ισοφλαβονών μειώνει πιθανά τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού και του προστάτη, καρδιοπαθειών και οστεοπόρωσης. Επίσης τυρί με χαμηλότερα επίπεδα χοληστερόλης. 

Ακόμη, είναι χυμοί εμπλουτισμένοι με ασβέστιο, μαργαρίνες εμπλουτισμένες με στερόλες, τρόφιμα για βρέφη, παιδιά, ηλικιωμένους, υποαλλεργικά τρόφιμα, όπως τρόφιμα ελεύθερα γλουτένης και λακτόζης, και τρόφιμα για απώλεια βάρους. Τα συμπληρώματα διατροφής, τα αρωματικά φυτά και τα βότανα.

Η έννοια των λειτουργικών τροφίμων πρωτοεμφανίστηκε στην Ιαπωνία στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Νωρίτερα πληθώρα γεγονότων και επιστημονικών μελετών ενδυνάμωναν τη συσχέτιση ανάμεσα στα διατροφικά συστατικά και την προώθηση της υγείας. 

Κατά τη διάρκεια του πρώτου και του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου πολλοί άνθρωποι υπέφεραν από ανεπάρκειες θρεπτικών συστατικών, λόγω μη κατανάλωσης συγκεκριμένων τροφίμων. 

Από το 1960, οι επιστήμονες άρχισαν να συσχετίζουν την υπερκατανάλωση θρεπτικών συστατικών (λίπος, χοληστερόλη, αλάτι) και την έλλειψη άλλων (ασβέστιο, σίδηρος, βιταμίνες, διαιτητικές ίνες) με την εμφάνιση χρόνιων ασθενειών. Επίσης, η επιστημονική κοινότητα άρχισε να αναγνωρίζει τη σημασία του εμπλουτισμού των τροφίμων για την υγεία του πληθυσμού, και πολλά κράτη άρχισαν να εφαρμόζουν οργανωμένα προγράμματα εμπλουτισμού διαφόρων τροφίμων, όπως εμπλουτισμός των αλεύρων με σίδηρο και του μαγειρικού άλατος με ιώδιο. 

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου προγράμματος υπήρξε ο υποχρεωτικός εμπλουτισμός αλεύρων με σίδηρο που εφαρμόστηκε στη Δανία και στη Σουηδία από το 1954 έως το 1987 για την αντιμετώπιση της αναιμίας.

Τα τελευταία χρόνια, οι διάφοροι επιστημονικοί και κρατικοί οργανισμοί των χωρών παγκοσμίως άρχισαν να καθορίζουν το νομοθετικό πλαίσιο εισόδου των λειτουργικών τροφίμων στην αγορά, ενώ οι βιομηχανίες τροφίμων άρχισαν να αναπτύσσουν λειτουργικά τρόφιμα. 

Για να κυκλοφορήσει στην ευρωπαϊκή αγορά ένα νέο λειτουργικό τρόφιμο πρέπει να κατατεθεί στην Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA, European Food Safety Authority) πλήρης φάκελος με την επιστημονική τεκμηρίωση για τους δηλούμενους ισχυρισμούς υγείας (health claims), οι οποίοι και ελέγχονται εργαστηριακά. Ιδανικά, πρέπει να αποδεικνύεται επιστημονικά ότι η κάθε δραστική ουσία απορροφάται από τον οργανισμό ή φτάνει στο σημείο όπου μπορεί να δράσει. 

Επίσης, πρέπει να αποδεικνύεται ότι η κατανάλωση του τροφίμου στις συνήθεις ποσότητες έχει ωφέλιμη δράση για τον οργανισμό. Με βάση τους ισχύοντες κανόνες, συστατικά λειτουργικών τροφίμων μπορούν να είναι μόνο φυσικά προϊόντα, αποκλειομένων έτσι και των γενετικώς τροποποιημένων. Εξάλλου γίνεται χρήση «πράσινων» τεχνικών απομόνωσης δραστικών συστατικών ή εφαρμόζονται ήπιες βιοτεχνολογικές μέθοδοι και βιοσυμβατά υλικά.

Τα λειτουργικά τρόφιμα τέλος, μπορεί να αποτελούν μια εναλλακτική διατροφική λύση, αλλά θα πρέπει να καταναλώνονται με πολλή προσοχή μετά από συμβουλή ειδικών της διατροφής. 

 

(*) Ο Παναγιώτης Δ. Μακρής είναι Γεωπόνος Τ.Ε / Χημικός-Οινολόγος M.Sc.

Υποψήφιος Διδάκτωρ Χημείας

 

• < Προηγούμενο
• Επόμενο >