ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ ΑΡΤΑΣ -

Tου Παναγιώτη Δ. Μακρή

Τα Χριστούγεννα η χαρμόσυνη αυτή εορτή πριν τη δύση του έτους αναστέλλει για λίγο τη ροή του χρόνου και μας μεταφέρει στο παρελθόν, στην παιδική μας ηλικία, τη μεγάλη δεξαμενή των αφηγήσεων, των εικόνων και του χρόνου, ενός κόσμου που τον αναδημιουργούμε στα μέτρα των επιθυμιών μας.

Άλλωστε τα Χριστούγεννα γιορτάζουμε την έλευση του Θείου Βρέφους που θα σώσει τον κόσμο. Μέσα από την ανάμνηση της προσδοκίας ανακτούμε τη χαμένη μας παιδικότητα, δηλαδή βιώνουμε ξανά τις προγενέστερες εμπειρίες μας προβάλλοντας την εικόνα μας στο παρελθόν. Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, οι αφηγήσεις αρχίζουν και τελειώνουν εκεί που μοιάζει να παγώνει ο χρόνος. Όταν ο χρόνος σταματά, οι αφηγήσεις πολλαπλασιάζονται και προεκτείνονται. Τότε πυκνώνει η ατμόσφαιρα, η ζωή αποκτά το τελετουργικό νόημα του ανεπανάληπτου με τα γνωρίσματα της μυθοπλασίας, ενώ όλες σχεδόν οι πράξεις της καθημερινότητας ερμηνεύονται συμβολικά.

Αμέσως έρχονται στο νου μας λογοτέχνες που με την στιβαρή τους πένα απέδωσαν στο χαρτί την ζεστή και γεμάτη θαλπωρή αυτή εορτή με τόσο γλαφυρό τρόπο διερμηνεύοντας το ακατάληπτο αυτό χαρμόσυνο γεγονός της ενανθρωπήσεως του Θεού και Λόγου . Τα σκήπτρα βέβαια κρατούν ισχυρά χρόνια τώρα ογκόλιθοι του πνεύματος όπως ο «άγιος των νεοελληνικών γραμμάτων» Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και ο κορυφαίος Ρώσος ομότεχνος του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι.

Κάθε χρόνο τέτοιες ημέρες διαβάζονται "Το Χριστόψωμο", "Η Σταχομαζώχτρα", "Στο Χριστό στο Κάστρο", "Τα Χριστούγεννα του τεμπέλη" και άλλα χριστουγεννιάτικα διηγήματα του Κυρ Αλέξανδρου. Κύρια χριστουγεννιάτικα έργα του Ντοστογιέφσκι είναι "Το χριστουγεννιάτικο δέντρο", "Για τη γιορτή του", "Το παιδί στο χριστουγεννιάτικο δέντρο του Χριστού", "Το παιδί με το απλωμένο χέρι". 

Ο Παπαδιαμάντης μέσα από την Πίστη του στην Ορθοδοξία και την αγάπη του προς την Πατρίδα του, την Ελλάδα, μίλησε απλά και κατ' ευθείαν στην καρδιά του λαού μας. Ήταν βέβαιος ότι οι πολέμιοι του Χριστού θα υπάρχουν πάντοτε, αλλά και θα απέρχονται, ενώ ο γεννημένος στη Φάτνη της Βηθλεέμ Χριστός θα βασιλεύει πάντα.

Ο Παπαδιαμάντης δεν αναγνωρίστηκε από όλους τους συγχρόνους του, κυρίως από ηθικιστές χριστιανούς και από συγγραφείς των σαλονιών. Ο Παπαδιαμάντης αντιμετωπίστηκε κατά βάσιν ιδεοληπτικά και λιγότερο αξιολογικά από την επίσημη κριτική, λογοτεχνική και φιλολογική, λόγω της θρησκευτικής του πίστης στην ορθοδοξία, του αντιδυτικού του αισθήματος και της γλώσσας του έργου του.

Εκτός από τους ιδεολογικά αντιθέτους του Παπαδιαμάντη υπήρξαν αυτοί που τον εκτίμησαν χωρίς να αντιληφθούν πλήρως ή παραθεωρώντας  την ορθόδοξη πνευματικότητά του. Η άποψη που επικράτησε για τον Παπαδιαμάντη ήταν η εικόνα ενός απλοϊκού χωρικού ασκητή, περιπλανημένου μέσα στην πρωτεύουσα, χωρίς σχεδόν κανένα άλλο συναίσθημα εκτός από την θρησκευτική του πίστη και τη νοσταλγία του νησιού του. Όμως η αλήθεια είναι διαφορετική, πρόκειται για έναν γνήσιο στοχαστή με απέραντη ευρωπαϊκή μόρφωση, πρωτοπόρο της εποχής του (μετέφρασε το "Έγκλημα και τιμωρία" του Ντοστογιέφσκι στα 1889, τον καιρό που ο ρώσος λογοτέχνης ήταν σχεδόν άγνωστος στη Δύση), εξαιρετικά ανήσυχο, τυραννισμένο ακατάπαυστα από τις αντιφατικές αξιώσεις της ψυχής του, προικισμένο με την πιο λεπτή ευαισθησία και περιέργως ιδιόρρυθμο.

Στο σταυροδρόμι της υψηλής διανόησης τα πνεύματα των δυο γιγάντων της παγκόσμιας και κλασσικής πλέον λογοτεχνίας συναντώνται. Τώρα ο λόγος για τον μεγάλο ρώσο συγγραφέα. Στην πρώτη επαφή, νομίζεις πως βρίσκεσαι μπροστά σε ένα συγγραφέα και άξαφνα ανακαλύπτεις το άπειρο. Όταν εισχωρήσεις μέσα στο σύμπαν του Ντοστογιέφσκι, ανακαλύπτεις ένα τοπίο προκατακλυσμιαίο, έναν κόσμο μυστηριακό, πρωτόγονο και παρθενικό. Πίσω από κάθε τάση του έργου του, πίσω από κάθε ήρωα, βασιλεύει η αιώνια νύχτα και το αιώνιο φως και αυτό γιατί ο προορισμός του και η μοίρα του είναι αξεδιάλυτα δεμένα με όλα τα μυστήρια του είναι. Ο κόσμος του κινείται ανάμεσα στον θάνατο και την τρέλα, στο όνειρο και στην απτή πραγματικότητα.

Το κύριο  ενδιαφέρον του Ντοστογιέφσκι επικεντρώνεται στα αισθήματα και τις σκέψεις του ατόμου. Αναπτύσσει αριστοτεχνικά τον λογοτεχνικό μύθο, την πλοκή των έργων του, η οποία χρησιμεύει, μέσα από τα γεγονότα που περιγράφει, ως μία βαθιά διείσδυση στα πολύπλοκα ψυχολογικά και φιλοσοφικά ζητήματα, στο βαθύτερο είναι της ανθρώπινης ύπαρξης.

Εάν δεν υπάρχει Θεός και μεταφυσική ελπίδα, χωρίς την αθανασία της ψυχής, ο άνθρωπος  είναι αδύναμος, απελπισμένος, αναγκασμένος να αντιμετωπίσει μόνος του, χωρίς πνευματική βοήθεια, τα προσωπικά του αδιέξοδα και την άβυσσο της ψυχής του. Βασική του θέση αποτελεί ότι υπάρχει ένας αιώνιος και ακατάλυτος θεϊκός και ηθικός νόμος, που η παράβασή του οδηγεί στην τιμωρία.

Ο Ντοστογιέφσκι ζει μέσα στην πνευματικότητα της Ορθοδοξίας και έχει ακλόνητη την πεποίθηση ότι η ομορφιά και η αρμονία της Ορθοδοξίας μπορεί να σώσει την Ρωσία και τον κόσμο ολόκληρο, από την τυραννία του σύγχρονου ορθολογιστικού τρόπου ζωής που διέπει τις σύγχρονες κοινωνίες. Ο Ντοστογιέφσκι πιστεύει ακράδαντα σχεδόν μεσσιανικά θα λέγαμε ότι η πνευματικότητα της ορθοδοξίας, ο μυστικισμός της χριστιανικής πίστης, αποτελεί την απάντηση και την διέξοδο σε μία κοινωνία διεφθαρμένη, εγωιστική και υλιστική, όπως την περιγράφει στα έργα του, και υποστηρίζει με πάθος πως το κήρυγμα του Χριστού για αγάπη και μετάνοια μπορεί να συμβάλλει στην λύτρωση της ανθρώπινης ψυχής από ό,τι την βασανίζει και την ταράσσει. Και αυτό μπορεί να οδηγήσει την ανθρωπότητα στην πλήρη μεταμόρφωσή της, ώστε να ανακαλύψει τις πνευματικές εκείνες δυνάμεις και αξίες που θα την βγάλουν από την κρίση. Αυτό το ''ευαγγέλιο'' υποστήριξε με όλη την δύναμη της ψυχής του και με την λογοτεχνική του συγγραφή ο Ντοστογιέφσκι, μέχρι το τέλος της ζωής του.

Ο κοινός τόπος και των δυο ήταν η βαθιά τους θρησκευτικότητα μια ομοιότητα που μετουσιώθηκε σε μια ψυχική συγγένεια. Ο Ντοστογιέφσκι και ο Παπαδιαμάντης ζούσαν ότι έγραφαν, γι' αυτό και είναι μεγάλοι λογοτέχνες. Διύλισαν την ανθρώπινη ψυχή και έφτασαν σε ύψη αληθινής θεοπτίας.

 

Ο κ. Παναγιώτης Δ. Μακρής είναι Γεωπόνος Τ.Ε / Χημικός-Οινολόγος M.Sc., Υποψήφιος Διδάκτωρ Χημείας

 

• < Προηγούμενο
• Επόμενο >