ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ ΑΡΤΑΣ -

Γεώργιος Ε. Κολιός
Δικηγόρος παρ’ εφέταις

Το θέμα, ως  τίθεται, αφορά στον τρόπο που οι σύγχρονες κοινωνίες αντιμετωπίζουν τους εγκληματίες και τα διαπραττόμενα από αυτούς εγκλήματα, δηλαδή τις μεθόδους σωφρονισμού που εφαρμόζονται επί αυτών.

Το θέμα απασχολεί τόσο από οντολογικής πλευράς (τι συμβαίνει), όσο και από δεοντολογικής (τι πρέπει να συμβαίνει).
Ειδικότερα γεννώνται κάποια ζητήματα. Υπάρχει η ποινή του θανάτου. Νομιμοποιείται μια κοινωνία να επιβάλει στα μέλη της την ποινή του θανάτου; Υπάρχει η ποινή φυλακίσεως (στις διάφορες μορφές της). Πρέπει να κατέχει την δεσπόζουσα αυτή θέση που κατέχει στις μέρες μας στο οπλοστάσιο των ποινών (από την Γαλλική επανάσταση και εντεύθεν); Η χρηματική ποινή μπορεί να αποτελέσει την βασική θεραπεία στα προβλήματα του σύγχρονου σωφρονιστικού συστήματος;
Τόσο στη σύγχρονη νομοθεσία όσο και στην νομολογία σημειώνεται μια συνεχής υποχώρηση της θανατικής ποινής, επίσης μια  συνεχής μείωση των ποινών κατά της ελευθερίας, αυξανομένων αντιστοίχως των ποινών σε χρήμα. Θα μπορούσαν, για την δικαιολόγηση αυτής της εξέλιξης της σωφρονιστικής συμπεριφοράς, να προβληθούν λόγοι οργανωτικοί ή οικονομικοί. Όμως δεν θα ήταν σωστό να περιοριστεί η ερμηνεία του φαινομένου μόνο στο οργανωτικό-οικονομικό επίπεδο. Πρέπει οι αιτίες να αναζητηθούν σε μια γενικότερη αλλαγή της στάσης της κοινωνίας απέναντι στον εγκληματία και τις εγκληματικές πράξεις που αυτός διαπράττει, ιδιαίτερα μετά τις ιστορικές εμπειρίες των παγκόσμιων πολέμων, των εμφυλιοπολεμικών καταστάσεων (στην Ελλάδα) και την περίοδο του ψυχρού πολέμου. Ψυχαναλυτικές έρευνες απέδωσαν τις εγκληματικές πράξεις όχι σε κυρίαρχα στοιχεία της προσωπικότητας (διάνοια, βούληση, συνείδηση), αλλά κυρίως σε παρόρμηση και αυθορμητισμό (εδραζόμενες δηλαδή στο συναίσθημα). Συμμετοχή σημαντική στις πράξεις των εγκληματιών έχουν και διάφοροι κοινωνικοί παράγοντες (συνθήκες κατοικίας, διαβιώσεως). Οι έρευνες αυτές απέδειξαν ότι ο διαπράττων έγκλημα είναι κατά κανόνα προσωπικότητα εύθραυστης ψυχολογικής ισορροπίας και εύκολα εξωθείται σ’ αυτό ή στην ροπή και υποτροπή , από λόγους ανεξάρτητους της θέλησής του. Έτσι το δίπολον μεταξύ «καλών» και «κακών», «φιλόνομων» και «εγκληματιών», φαίνεται πως  υποχωρεί στην συνείδηση της σύγχρονης κοινωνίας. Και η πολυνομία (ο μεγάλος αριθμός ατόμων που υποβάλλονται σε ποινές) συνετέλεσε επίσης προς τούτο.
Την αλλαγή αυτή της «οπτικής» της σύγχρονης κοινωνίας για τα εγκλήματα και τους εγκληματίες ευνόησε και η στροφή προς θεμελίωση των αρχών του Κράτους Δικαίου και του σεβασμού και κατοχύρωσης  των ανθρωπίνων δικαιωμάτων διεθνώς (και οι κρατούμενοι απολαμβάνουν δικαιωμάτων και ενδίκων μέσων και διαδικασιών σε περίπτωση παραβιάσεως των δικαιωμάτων τους).Ο ελλ. Σωφρον Κώδικας στο άρθρ. 1 αναφέρει πως οι ποινές και τα μέτρα ασφάλειας αποσκοπούν κυρίως στην κοινωνική αναπροσαρμογή των κρατουμένων διά της αγωγής και βελτιώσεως αυτών.
Αντίθεση σε αυτήν την θετική αλλαγή της νοοτροπίας της κοινωνίας  έναντι εγκληματιών κατά τις τελευταίες δεκαετίες, αποτελεί το εντελώς σύγχρονο κύμα των βιαιοπραγιών και τρομοκρατικών ενεργειών, που έχει οδηγήσει πολλούς στη σκέψη ότι για την προστασία της κοινωνικής ειρήνης και των κοινωνικών αξιών από τους υπονομευτές της ,θα πρέπει να εφαρμοστεί περισσότερος νόμος και τάξη. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να αναφέρω κάποια πρόσφατα χαρακτηριστικά παραδείγματα εγκληματιών και εγκλημάτων τα οποία θα μας οδηγήσουν σε περαιτέρω προβληματισμό και σκέψη ως προς την δέουσα στάση της κοινωνίας και την εφαρμογή της πρέπουσας σωφρονιστικής πολιτικής: α). Την προηγούμενη χρονιά γίναμε μάρτυρες μιας αναπάντεχης εξέλιξης . Ο ισοβίτης τρομοκράτης Σάββας Ξηρός αρνήθηκε να δεχτεί την αποφυλάκισή του μετά από 22 χρόνια στη φυλακή, φορώντας το γνωστό «βραχιολάκι», διότι η πρακτική αυτή ερχόταν σε αντίθεση με τα ιδεολογική και θρησκευτική του πίστη! β). Στην γειτονική Ιταλία τον περασμένο Ιούνιο ένας μαφιόζος τρομοκράτης δέχτηκε να αποφυλακιστεί φορώντας το γνωστό «βραχιολάκι», αφού είχε εκτίσει μέρος της ποινής του στη φυλακή. γ). Στις ΗΠΑ μόλις πρόσφατα ένας 64χρονος αφού προμηθεύτηκε αυτόματα όπλα παρανόμως, έβαλε εναντίον πλήθους ανθρώπων που παρακολουθούσαν συναυλία , σκοτώνοντας περίπου 60 άτομα. δ). Ας μην ξεχνούμε και το ISIS ,που στο όνομα του Ιερού Πολέμου αιματοκύλισε σχεδόν όλο τον κόσμο, ενώ ε). μία μητέρα τρομοκράτη του   ISIS στην Γαλλία  καταδικάστηκε σε 2ετή ποινή φυλάκισης γιατί το δικαστήριο θεώρησε πως είχε κάποιου είδους έμμεσης συμμετοχής στις πράξεις του γιού της.
Από την παράθεση των πιο πάνω παραδειγμάτων, καθίσταται προφανές  ότι μια περιστασιακή σκλήρυνση της  στάσης της Πολιτείας προς τους εγκληματίες, χωρίς βαθύτερη διερεύνηση και αντιμετώπιση των λόγων που οδήγησαν σ’ αυτή την κατάσταση, θα συνεπαγόταν απλώς μια συνεχή διεύρυνση του φαύλου κύκλου της βίας , πέραν δηλαδή από τα συνήθη εκείνα επίπεδα διάπραξης εγκλημάτων και ποινικής καταστολής τους που ήδη υπάρχει. (ο ένας επεκαλέστη ιδεολογικούς και θρησκευτικούς λόγους, ο δεύτερος όχι, ο τρίτος είχε σοβαρά ψυχολογικά-ψυχιατρικά και οικογενειακά προβλήματα, οι τέταρτοι σκότωναν στο όνομα του «Θεού», ενώ η τελευταία θεωρήθηκε έμμεση συμμέτοχος, αν και δεν συμμετείχε σε τρομοκρατικές πράξεις απευθείας, απλά γιατί ήταν μητέρα τρομοκράτη). Η αποσύνδεση του ποινικού δικαίου από μεταφυσικά πρότυπα και αντιλήψεις, η βαθμιαία αποδοχή σ’ όλες τις πλουραλιστικές κοινωνίες του δικαιώματος να είναι κανείς διαφορετικός από τους άλλους και άρα να αποκλίνει από τα κοινωνικά πρότυπα και την καθολική κοινωνική συναίνεση, είχε σοβαρές προεκτάσεις και προς το επίπεδο δικαιολόγησης της ποινής. Η επιβολή της θεωρείται, δηλαδή αναγκαία, πέραν του σκοπού αποδόσεως δικαιοσύνης και αποκατάστασης της έννομης τάξης, εξίσου και για το σκοπό επίτευξης αποτελεσμάτων ευεπίφορων για την κοινωνία και τον εγκληματία.
Προσοχή ! Δεν είναι δυνατόν να περάσουμε στο άλλο άκρο. Η σύγχρονη κοινωνία επίσης δεν μπορεί να ανεχτεί την καταφανή, με πρόθεση, σκόπιμη, αναιτιολόγητη, «τυφλή» βία και βλάβη έννομων αγαθών της, στο όνομα μιας υποτιθέμενης προοδευτικότητας και αντίθεσης, δήθεν, σε αρχαικά τιμωρητικά πρότυπα και αντιλήψεις για τους εγκληματίες . Η τάση να «βλέπει με κατανόηση» τον εγκληματία και το έγκλημα που διαπράττει, δεν μπορεί με κανένα τρόπο να οδηγήσει σε αποηθικοποίηση του ποινικού δικαίου και στην βαθμιαία διάβρωση και απεγκληματοποίησή του.
Το συμπέρασμα που προκύπτει από την πιο πάνω ανάλυση του θέματος αυτού είναι, με απλά λόγια, πως χρειάζεται μία ορθολογική αντιμετώπιση των σύγχρονων εγκλημάτων και εγκληματιών, λαμβάνοντας υπόψη την διαφορετικότητα του καθενός αλλά και την καθολικότητα του ποινικού νόμου, εξαντλώντας και εφαρμόζοντας όλες τις ιδιαίτερες παραμέτρους που δικαιολογούνται για την επιβολή της ποινής και την επίτευξη σωστού σωφρονιστικού αποτελέσματος. Χωρίς την τήρηση των παραπάνω, νομίζω, η «εν στενή έννοια» εφαρμογή του ποινικού νόμου από τον εφαρμοστή του δικαίου και όλους τους εν δυνάμει συμμετέχοντες , θα ήταν άνευ νοήματος.
                                                                                       

                                                                                      

• < Προηγούμενο
• Επόμενο >